Pal
Polska linia Palów (Pahlów) prawdopodobnie wywodzi się z północnych Niemiec. Około 1800 r. rodzina osiadła w Kole, w Wielkopolsce, następnie przeprowadziła się do Włocławka, skąd w 1907 r. przeniosła się na stałe do Warszawy. Nazwisko pisano z tzw. „h” niemym, natomiast w nazwie firmy używane było wyłącznie w pisowni polskiej. Pierwszym przedstawicielem rodziny w Warszawie był urodzony we Włocławku Ferdynand Adolf Pahl (1887–1935). W 1908 r. odkupił na Pradze przy ul. Wołowej 34 małą wytwórnię pasty do obuwia, która od tej pory znana była jako: Fabryka Przetworów Chemicznych F. A. Pal „Dobrolin”. W 1914 r. została przeniesiona na ul. Grzybowską do wynajętych pomieszczeń browaru „Haberbusch i Schiele”. W czasie I wojny światowej fabryka została skonfiskowana przez Niemców. Od 1921 r. działała jako spółka firmowa (rodzinna), w skład której weszli bracia Ferdynanda – Gustaw i Oskar Pahlowie. W 1927 r. fabryka została przeniesiona do nowych budynków przy ul. Wolskiej 157/159, które stanowiły własność rodziny Pahlów. Produkowano tam m.in. kilka rodzajów i kolorów past do butów i podłóg, proszek do prania „Mytol”, proszek do czyszczenia „Fors”, płyn do czyszczenia „Piecobłysk”, terpentynę, muchołapki i proszek na insekty „Sam”. W 1935 r. Ferdynand Adolf Pahl zmarł i dyrektorem został najmłodszy z braci – Gustaw.
Firma w dalszym ciągu rozwijała się bardzo dynamicznie, wprowadzając na rynek nowe wyroby cieszące się powodzeniem zarówno w kraju, jak i za granicą. Ustawicznie modernizowana i rozbudowywana, zdominowała stołeczny i krajowy rynek. Większość produktów powstawała wyłącznie z krajowych surowców. Podczas obrony Warszawy we wrześniu 1939 r. przebywający na terenie zakładu Gustaw Pal, w porozumieniu z władzami wojskowymi, wydał polecenie wytoczenia beczek z płynami łatwopalnymi (terpentyna), które zostały podpalone i na dłuższy czas zatrzymały natarcie czołgów niemieckich od strony Woli. Gustaw Pal wykazał się również patriotyczną postawą w powstaniu warszawskim. W momencie pacyfikacji dzielnicy dzięki jego zabiegom ocalone zostały osoby zatrudnione w fabryce. Po wojnie, wysiłkiem całej rodziny i oddanych przedwojennych pracowników, niezbyt zniszczone zakłady zostały uruchomione. Firma „Dobrolin” łożyła bardzo wysokie sumy na odbudowę Warszawy, dotacje dla szkół, sierocińców czy domów opieki.
W styczniu 1946 r. został ogłoszony dekret o nacjonalizacji, lecz fabryka nadal podnosiła się ze zniszczeń wojennych, a Gustaw Pal pozostał jej dyrektorem aż do 31 grudnia 1948 r., czyli do momentu przejęcia przedsiębiorstwa przez państwo. Firmę przejął na krótko przemysł tłuszczowy, później zaś zaprzestano produkcji, a maszyny i surowce wywieziono. W pomieszczeniach pofabrycznych ulokował się Zakład Sprężyn „PZL” Warszawa. Podjęta w 1957 r. próba reaktywowania firmy przy ul. Zbarskiej na Ochocie niestety nie powiodła się. Obecnie gmachy dawnego „Dobrolinu” nie istnieją, a na ich miejscu firma deweloperska Dantex wybudowała osiedle mieszkaniowe Dobrolin Warszawa-Wola.
W Warszawie mieszkają potomkowie założycieli „Dobrolinu”: córka i wnuk Gustawa Pala – Lilianna z Palów Rondio i Krzysztof Pal oraz wnuczki Ferdynanda Adolfa Pahla – Jolanta Pawlik i Lidia Światopełk-Zawadzka. (JP)
